Մովսէս Կաղանկատուացի
Պատմութիւն Աղուանից աշխարհի
ՀԱՏՈՐ Ա
...ԳԼՈՒԽ ԻԶ - Սահմանադրութիւն կանոնական ի Վաչագանայ՝ յԱղուանից արքայէ, եդեալ ի ժողովոյն, որ զԱղուէնն եղեւ
Յամս Վաչագանայ՝ Աղուանից արքայի բազում հակառակութիւնք լինէին ի մէջ աշխարհականաց եւ եպիսկոպոսաց եւ քահանայից, քորեպիսկոպոսաց, ազատաց եւ ռամկաց։ Ապա կամ եղեւ արքայի առնել ժողով յԱղուէնն բազմամբոխ ատեան յամսեանն մարերի, որ օր երեքտասան էր ամսոյն։
«Ես Վաչագան՝ Աղուանից արքայ, եւ Շուփհաղիշոյ՝ Պարտաւայ արքեպիսկոպոս, Մանասէ՝ Կապաղակայ եպիսկոպոս, Յունան՝ Հաշուայ եպիսկոպոս, Անանիա եւ Սահակ, եւ Ուտոյ Փոդ եպիսկոպոս, Յովսէփ՝ Կաղանկատուաց երէց, Մատթէ՝ Պարտաւայ երէց, Թոմա՝ թագաւորի դրան երէց, Պօղոս՝ Գայեգուճու երէց, Շմաւոն՝ Ցրւոյ քորեպիսկոպոս, Մատթէ՝ Դարահոճոյ երէց, Աբիկազ՝ Բեդայ երէց, Ուրբաթայր՝ Մանուշէից երէց, Յովէլ եւ Պարմիդէ եւ՛ Յակոբ երիցունք, եւ՛ազատ մարդիկ, եւ՛ նահապետք Արցախայ, Բակուր՝ Կաղանկատուաց նահապետ եւ այլք բազումք, որք միաբան առաջի իմ եկին ի հանդէս ի հովոց՝ ի տեղւոջս յԱղուէն, կարգեցաք այսպէս.
ա. Երիցունք, որ ի շէնս լինին, երկիցս անգամ ի տարւոջն եպիսկոպոսին երկիր պագցեն, եւ զկարգս հոգեւորս ուսցին ի նմանէն ըստ Գրոց. եւ որպէս կարգն է, ի տարւոջն եպիսկոպոսին ընծայ տարցի։
բ. Քահանայ եւ սարկաւագ յորժամ ձեռնադրեն, Դ դրամ քահանային եւ Բ սարկաւագին տացեն։
գ. Ազատ մարդոյ եւ թագաւոր ազգւոյ որ ինչ հոգւոյ մասն է. տացէ իւրով ձեռամբ ի կենդանութեանն՝ ձի թամբօք եւ սանձիւք, եւ զոր, ինչ կարողութիւն է իւր՝ տացէ. ապա եթէ ի կենդանութեանն չտայցէ, յետ մահուանն ընտանիքն տացեն։
դ. Պտուղ ի ժողովրդենէ երիցու՝ կարգ այս լիցի. թուանիկն Դ գրիւ ցորեան եւ Զ գրիւ գարի եւ ԺԶ փաս քաղցու եւ որ տառապեալն է հացոյ զկէսն տացէ, եւ գինի որչափ եւ կարող է։ Իսկ որոյ վար եւ այգի ոչ է, մի՛ առցեն, եւ որ ոք աւելի քան զայս տացէ սակս հոգւոյն, բարի առնէ, որպէս Պաւղոս ասէ. «Որ առատութեամբ սերմանէ, առատութեամբ հնձեսցէ»: Եւ ոյր ոչխարք են, ի տանէ ոչխար մի եւ Գ գզաթ բուրդ եւ մի պանիր եւ ոյր ձիք ի տան իցեն, մին յովանակ, եւ ոյր պախրէք իցեն, որթ մի։
ե. Եթէ ազատ է, եթէ շինական եւ եթէ այլ ոք յաշխարհականաց ի տարւոջն զպատարագն մի խափանեսցէ, այս ինքն՝ զմեռելոց յիշատակն, որպէս եւ կարողն է. եւ անմասն մի՛ արասցեն զմեռեալսն ի վաստակոց իւրեանց.եւ մեռեալ մարդոյն եթէ ձի է՝ մի ձի, զոր եւ կամի, եւ եթէ արջառ է՝ մի արջառ, զոր եւ կամի, յեկեղեցին տայցէ։
զ. Վանաց երէց, կամ վանական ոք եթէ ի վանացն գայթանք առնէ, եւ ի վերայ յայտ լինի, անարգեսցեն զնա եւ ի տեղւոյն ի բաց հանցեն, եւ զխոստակն յեկեղեցի կալցին։
է. Եթէ վանաց երիցունք բազումք են, եւ ժողովուրդք սակաւք եւ այլ վանաց ժողովուրդք բազումք են եւ երիցունք սակաւք, ի բազում ժողովրդենէն առցեն եւ տացեն վանացն, որոյ երիցունքն շատ են։
ը. Քրիստոնեայ մարդ, որ կռուի եւ արիւն հեղու, տարցի առաջի եպիսկոպոսին եւ ըստ օրինացն պատուհաս արասցեն.
թ. Երէց, որ զշէն մեծ պահէ, զայլ շէն մի՛ պահեսցէ. եւ որ մօտ երկու ագարակք են, մի երէց պահեսցէ, եւ այնչափ հովուեսցէ երէցն, որչափ առաջնորդել կարասցէ։
ժ. Այր զերրորդ ազգի կին մի՛ արասցէ եւ զեղբօր կին մի՛ արասցէ։
ժա. Եւ որ զկին թողու առանց պատճառանաց եւ առանց պսակի կին առնէ, եւ՛ որ անօրէն եւ մարդասպան է, եւ՛ կամ զգէտս հարցանէ, զայնպիսին կապեալ ի դուռն արքունի տարցին, եւ դառն մահ ի վերայ դիցեն։
ժբ. Եւ այնք, որ կոծ դնեն, զտանուտէրն եւ զգուսանսն, կապեսցեն եւ ի դուռն արքունի տարցին եւ պատուհաս ի վերայ դիցեն, եւ ընտանիքն զհետ արտասուել մի՛ իշխեսցեն։
ժգ. Որ զմեռելոտի ուտէ, որ եւ ի քառասներորդսն միւս ուտէ եւ որ ի կիւրակէի գործ ինչ գործէ եւ յեկեղեցի չերթայ, երէցն պատուհաս արասցէ ժողովրդեամբն հանդերձ։
ժդ. Եւ որ ի չորեքշաբթի եւ յուրբաթի միս ուտէ յառաջ քան զաղու հացսն, մի շաբաթ պահեսցէ. եւ եթէ երիցուն առաջի ոք գայ եւ վկայէ վասն մարդոյն, թէ չէ այդպէս, աւագն շինոյն կալցի զմարդոյն եզն մի եւ յերէցն տացէ։
ժե. Եթէ աշխարհական ոք ի վերայ երիցու կամ սարկաւագի բամբասանս դնիցէ, եւ նոքա խոստովանեսցին, եթէ այդպէս իցէ, եպիսկոպոսն դնիցէ ի վերայ նոցա կարգ, եւ յանապատի ապաշխարեսցեն։ Ապա եթէ ոչ խոստովանեսցին ճշմարտութեամբ, եւ զոր այլքն ասեն ճշմարտութեամբ եւ ի յայտ գայ, որպէս ի կանոնսնէ գրեալ, պատուհաս դիցեն եւ ի բաց հալածեսցեն ի շինէն. եւ եթէ մէղքն չեն յայտ, պատարագ հրամայեսցեն մատուցանել քահանային, եւ այն երդումն լիցի նմա։
ժզ. Եւ եթէ ընկերք իւր եւ աշակերտք մեղս ի վերայ դնիցեն երիցուն եւ ինքեանք հաւատարիմ են, երէցն առաջի սեղանոյն կացցէ, եւ ամբաստանողք ժողովրդեանն առաջի ի բեմէն ի վայր առցեն եւ ի շինէն արտաքս հանցեն։ Ապա եթէ ընկերք եւ աշակերտքն քինով լինին, եւ ժողովուրդքն գիտէին, եթէ յառաջ խռով էին, քահանայն պատարագ մատուսցէ, եւ ժողովուրդն անիծիւքի բաց հալածեսցեն։ Եւ թէ խոստովանին, թէ սուտ ասացաք, ապաշխարութիւն ի վերայ դիցեն եւ ի վանաց մի հանցեն. իսկ եթէ յետ այնր վնաս ինչ գործեսցեն, կանոնօք դատեսցին։
ժէ. Դարձեալ՝ եպիսկոպոսունք եւ երիցունք զազատ արանց առաջի արքայի եղեն տրտունջ, եթէ ի շինի երկուս կամ երիս եկեղեցիս առնեն վանս։ Եւ արքայի առաջի ազատ մարդիկ պայմանեցին, եւ՛ արքայի, եւ՛ եպիսկոպոսաց, եւ՛ ազատաց այսպէս հաճոյ թուեցաւ, եթէ զարարեալ եկեղեցիսն թողցեն եւ զպտուղ եւ զհաս եկեղեցւոյ ի վսամ եկեղեցին տացեն։
ժը. Եւ որ տասնորդս տան ազատ մարդիկ, զկէսն ի բուն եկեղեցին տացեն, եւ զկէսն յիւրեանց եկեղեցին։
ժթ. Կիրակէին տէր եւ ծառայ ի վսամ եկեղեցին երթիցեն յաղօթս եւ զյիշատակ յեկեղեցին արասցեն. այլ անաշխարհիկն զհոգեցատուրն յեկեղեցին տացէ։
ի. Ազատ արանց, որչափ իւրեանց դաստակերտքն իցեն, զերէց առանց եպիսկոպոսին մի՛ իշխեսցեն հանել եւ առնել. մի՛ եպիսկոպոսն իշխեսցէ հանել առանց նոցա եւ առնել։ Եւ երիցուն եթէ յազատէ, կա՛մ ի ժողովրդականէ վտանգ լինիցի, առանց եպիսկոպոսին գնալ մի՛ իշխեսցէ։
իա. Եւ ազատ մարդ ոք յիւր եկեղեցւոջ թէ սեղան կանգնէ, կա՛մ նշխարս ինչ բերէ, կա՛մ պատարագ առնէ, եպիսկոպոսին հրամանաւ արասցէ, որչափ եւ իւր կարողութիւն իցէ։ Եւ որ զայս հրամանաւ առնէ եւ կատարէ, օրհնեալ լիցի. եւ որ ոչն առնէ, հեռի եղիցի յեկեղեցւոյն. եւ ապա ըստ կարի տուգանս բերցէ առաջի եպիսկոպոսին։ Եւ յետ այնր որչափ տուգանս տայցէ մարդն, որ ի կանոնսն գրեալն է, ընդ օրհնութեամբ արասցեն։
իբ. Զայս պայման արարին եպիսկոպոսունք, եւ՛ քահանայք, եւ՛ ազատ մարդիկ առաջի արքայի։ Եթէ ի մեր եպիսկոպոսաց, եւ՛ յերիցանց, եւ՛ յեկեղեցւոյ բերանոյ օրհնեալ լիցի թագաւորն թագուհեաւն եւ զաւակօքն հանդերձ, եւ ամենայն աշխարհաւս հանդերձ, որք յայս ժողովս են, օրհնեալ եղիցին։
Եւ զայս հրաման մատանեցին Մուծիկ՝ արքայի հրամանատար, Միրհօրիկ՝ հազարապետ, ազգապետք՝ Մարութ, Տիրազդ, Սպարակոս, Շամա, Բակուր, Առատան, Արչէս, Վարդան քաջ, Գարդմանայ տէր, Խուրս, Գերմանոսան, Խոսկէն, Փիրոգ նահապէտ եւ ամենայն ազատք Աղուանից։ Եւ վասն առաւել հաստատութեան գրոյս Վաչագանայ՝ Աղուանից արքայի մատանին եդաւ ի վերայ։
Комментариев нет:
Отправить комментарий